مبانی نظری بهزیستی شغلی

ﻋﻠﻰ رﻏﻢ ﻋﻼﻗﻪ روز اﻓﺰوﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ و ﺳﻼﻣﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي وﺟﻮد دارد، ادﺑﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد دارد ﺧﯿﻠﯽ ﭘﺎﯾﺪار و ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ، در ﺧﺼﻮص ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ و ﺳﻼﻣﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي، ﺗﻮاﻓﻖ اﻧﺪﮐﯽ ﻣﯿﺎن ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان وﺟﻮد دارد. در ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ، ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ، ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ادراك ﺷﺪه، ﺧﺸﻨﻮدي ﺷﻐﻠﯽ و ﯾﺎ ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﺷﻐﻠﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﺷﻐﻠﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽﻫﻤﭽﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺷﻐﻠﯽ، ﺗﻌﻬﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، ﺧﺸﻨﻮدي ﺷﻐﻠﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺮك ﺷﻐﻞ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺪﻟﯽ را ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان از ﻃﺮﯾﻖ آن ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ اﻓﺮاد را ﺑﻄﻮر ﺧﺎص و وﯾﮋه در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮد. ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ اﻓﺮاد در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اند (موسوی و کعب عمیر، 1399).  

اﻣﺮوزه دﯾﺪﮔﺎه ﺟﺪﯾﺪي در ﻋﻠﻮم واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪﻃﻮر اﻋﻢ و در روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺺ در ﺣﺎل ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ. در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ روي ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ از ﺟﻨﺒﻪي ﻣﺜﺒﺖ، ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ذﻫﻨﯽ اﺷﺎره دارد، اﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ آن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﮐﻤﯿﺖ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎﯾﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻓﺮاد زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، اﯾﻨﮑﻪ اﻓﺮاد ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد.

ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ذﻫﻨﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﺳﺖ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ. ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪادي ﻣﺆﻟﻔﻪ اﺳﺖ و اﮐﺜﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان آن را ﯾﮏ ﻣﺆﻟﻔﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ آن از ﭼﻨﺪ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ و ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ارزﯾﺎﺑﯽ اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ ﮐﻠﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺿﺎﯾﺖ از ﮐﺎر( و ﭼﻨﺪﺑﻌﺪي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻣﺜﺒﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻣﻨﻔﯽ( اﺳﺖ (صدری دمیرچی و همکاران، 1396).

ﻫﺮﭼﻨﺪ واژه ﻫﺎي ذﻫﻨﯽ و روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ، اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻢ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ، ﮐﯿﺲ[1] (2002)، ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ دو واژه ﺑﻪ دو ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت اﺷﺎره دارﻧﺪ. اوﻻً ﮐﯿﺲ (2002)، اﻇﻬﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ذﻫﻨﯽ اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﯽ را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ »ارزﯾﺎﺑﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس رﺿﺎﯾﺖ و ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ« اﺳﺖ. دوﻣﺎً، ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ذﻫﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ، ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از درد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﮐﯿﺲ (2002)، ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ »ادراك درﮔﯿﺮي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪﮔﯽ« اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺣﻮزه، ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻨﺎ، درك ﻧﻔﺲ و ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد (مرادی و چراغی، 1394).

 


[1] Keyes