ذهن­ آگاهی، نوعی آگاهی است که در زمان توجه ما به تجربیاتمان نسبت بــه موضوع خاصی شکل می­گیرد و توجهی متمرکز بر هـدف است(مدودف، کراجلو، نارایانان، و سیگرت[1]، 2017). همچنین وضعیتی اسـت کـه می‌توان بـا وضوح و شفافیت بیشتر، اتفاقی را کـه در ذهن و حتی در دنیای اطراف در حال رخ دادن است را درک و نسـبت بـه آن‌ها آگاهی پیدا کرد. ذهن آگاهی فـرد را هوشیارتر و آگاه‌تر و او را قادر بـه کنترل و مدیریت احساسات و عواطف خود می­کند کـه همین امر سبب می‌شود تصمیمات معقولانه‌تری در حل مسائل به‌طور موفقیت‌آمیز اتخاذ نماید (ون­ویتمارچن، تیدن، ون­ویلت، باتتجس-فریس و جانگ[2]، 2018).

ذهن آگاهی یک عامل اساسی مهم در رسیدن به رهایی است، زیرا روشی موثر و قدرتمند برای خاموش کردن و توقف فشارهای دنیا یا فشارهای روحی و روانی فرد است. اهمیت مدیریت ذهن با ظهور مشغله­های مختلف روزمره ، نشخوار مداوم و موقعیت های استرس زا که بیشتر ما را احاطه کرده ، بیشتر و بیشتر نمایان می­شود. برای مدیریت ذهن ، لازم است که قوانین ذهن را به درستی بشناسید و با مدیریت آن ، حداکثر استفاده را از آن بکنید. به عبارت دیگر ، ذهن آگاهی به معنای توجه به روشی خاص است. یعنی توجه و تمرکز که سه عنصر در آن دخیل است: 1- حضور داشتن 2- هدف قرار دادن 3- بدون قضاوت. این نوع توجه باعث افزایش آگاهی ، وضوح و پذیرش واقعیت موجود می شود (کابات زین[3]، 2021).

[1] Medvedev, Krägeloh, Narayanan, & Siegert

[2] van Wietmarschen, Tjaden, Van Vliet, Battjes-Fries & Jong

[3] Kabat-Zinn

درمان مبتنی بر ذهن آگاهی.. 3

1تاریخچۀ ذهن‌آگاهی.. 6

تعریف ذهن‌آگاهی.. 7

مولفه های ذهن آگاهی.. 9

اهمیت ذهن‌آگاهی.. 12

ذهن آگاهی و مفاهیم اساسی.. 13

نظریه های ذهن آگاهی.. 15

نظریه آسیب‌شناسی.. 16

زمینه های کاربرد ذهن آگاهی.. 18

درمان در ذهن آگاهی.. 19

فرایند درمان. 20

راهبردها و فن های درمان. 22

کار آیی درمان. 29

پیشینه پژوهشی.. 30

1پیشینه داخلی.. 30

پیشینه خارجی.. 34

منابع  38

برخی از منابع:

احمدوند، زهرا (1390). وارسي اعتبار و پايايي پرسشنامه پنج وجهي ذهن آگاهي در نمونه هاي غير (FFMQ). پايان­نامه كارشناسي ارشد. روانشناسي. دانشگاه شاهد.

احمدی، طاهر، خیراتی، حمیده، و غباری بناب، باقر. (1398). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر سرسختی روان شناختی و نشخوار فکری در مادران دارای دانش آموزان با ناتوانی یادگیری خاص. توانمند سازی کودکان استثنایی، 10(3 )، 71-84.

احمدی، عزت اله (1397). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی. فصلنامه پژوهش های نوین روانشناختی، 13(50)، 1-20.

اسماعیلیان، نسرین؛طهماسیان،کارینه؛ دهقانی، محسن، موتابی، فرشته (1392). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشانه‌های افسردگی و پذیرش کودکان دارای والدین مطلقه. فصلنامه روانشناسی بالینی، 5(3)، 47-57

اکبریان، زهرا و اعراب شیبانی، خدیجه. (1397). اثربخشی درمان شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی بر سرسختی روانشناختی دانش آموزان. کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم اجتماعی، علوم تربیتی و روانشناسی. کرج.

امیدی، عبدالله، محمدخانی، پروانه (1387). آموزش حضور ذهن به عنوان یک مداخله بالینی :مروری /مفهومی و تجربی. فصلنامه سلامت روان، 1، 29-38.

آخوندی، مریم؛ کامیابی، میترا؛صیادی، احمدرضا، زین الدینی میمند، زهرا (1399). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر سخت رویی روانشناختی و خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان دختر پرستاری. مجله آموزش پرستاری، 9(4 )، 1-10.

پیشگاهی، بهناز؛دانش، عصمت، سلیمی نیا، نرگس (1399). اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی براضطراب، تاب آوری و امید به زندگی زنان مضطرب. مجله روان­پرستاری،8(3)، 104-117.

چراغ پور خنکدار، رقیه (1400). اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و سلامت روان مادران دارای کودک معلول ذهنی. مجله پیشرفت های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، 4(38)، 83-94.

خرمی، فرهاد؛بستان، نبی؛ یوسفی لبنی، جواد و مرادی، سید یحیی (1398). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر تاب‌آوری دانش آموزان. مجله پیشرفت های نوین در علوم رفتاری، ۴ (۳۲)، ۷۵-۶۱.

خضرلو، حامد؛ اکبری، مریم؛ جدیدی، هوشنگ، سینایی، بهزاد (1398). تدوین مدل علی بین ذهن آگاهی, حمایت اجتماعی, معنویت و خودکارآمدی درد با میانجیگری خوش بینی و سرسختی روان شناختی در بیماران مبتلا به سرطان. مجله روان پرستاری، 7(2 )، 75-82.

درتاج، اطهره؛ توحیدی، افسانه،  تجربه کار، مهشید (1399). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر امید تحصیلی، سرسختی تحصیلی، سازگاری تحصیلی و ذهن‌آگاهی. پژوهش نامه روانشناسی مثبت، 6(3)، 69-90.

دهقان منشادي، ز.بیده؛ تقوي، سید محمدرضا، دهقان منشادي، ماریه (1392). خصوصيات روان سنجي سياهه مهارت ذهن آگاهي کنتاکي.  اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی (اندیشه و رفتار))، 7(25)، 27-36.

راکی، شهرزاد، نادری، فرح (1397). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان, انعطاف پذیری کنشی و اضطراب رقابتی ورزشکاران زن. مجله روان پرستاری، 6(6 )، 19-26.

رشیدی شیراز، آیدا (1393). اصول و مبانی ذهن آگاهی مدیتیشن قرن بیست و یکم. چاپ دوم. تهران: انتشارات ساوالان.

صدقی، پروین، چراغی، اباذر (1397). بررسی اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر بهزیستی روانشناختی و تاب آوری زنان سرپرست خانوار. خانواده پژوهی، 14(4)، 549-562.

صناعی، هاله؛ موسوی، سید علی محمد؛ مرادی، علیرضا؛ پرهون، هادی، صناعی، سولماز(1396). اثر بخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر خودکارآمدی, استرس ادراک شده و جهت گیری به زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان. اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی (اندیشه و رفتار) )،11(44), 57-66.

عقیلی، سید مجتبی، میرشاهدهی، زینب السادات (1399).اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر کیفیت زندگی و سرسختی روانشناختی دختران بی سرپرست 12 تا 18 سال شهرستان گرگان. نشریه پیشرفت های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، 3(32)، 62-77.

قاسمی نژاد، محمدعلی؛ ابوالقاسمی، عباس، حاجلو، نادر، نریمانی، محمد. (1396). بررسی نقش بهزیستی روان شناختی و ذهن آگاهی در پیش بینی استحکام روانی دانشجویان ورزشکار. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 7(2 (پیاپی 23) )، 169-182.

کاظمی، نواب؛حسینیان، سیمین، رسول زاده، وحید (1398). اثربخشی آموزش مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان و انعطاف پذیری شناختی مادران کودکان با اختلال یادگیری ویژه. مجله توانمند سازی کودکان استثنایی، 10(3 )، 125-138.

کریمی، سمیره؛ متقی شکوفه، مرادی، افسانه (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی در بهبود تاب آوری و کاهش علائم بالینی نوجوانان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه ناشی از آزارجنسی: مطالعه تک آزمودنی. مجله مطالعات روان شناسی بالینی، 12(46)، 93-130. 

کرین، ربکا (1400). شناخت­درمانی میتنی بر ذهن­آگاهی. (ترجمه انیس خوش­لهجه صدق). تهران: انتشارات بعثت. تاریخ تالیف اثر به زبان اصلی:2004.

گلچین، ندا؛ میرهاشمی، مالک، پاشا شریفی، حسن (1400). پیش بینی پریشانی های روانشناختی ناباروری بر اساس سرسختی روانشناختی, ذهن آگاهی و نیازهای بنیادی روانشناختی در زنان و مردان نابارور. مجله مدیریت ارتقای سلامت، 10(5 )، 12-27.

میر، فاطمه؛ عبدالشاهی،مریم، شمسی پور دهکردی، پروانه (1400). تأثیر یک دوره تمرین ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی ورزشکاران با سطوح متفاوت مهارت. ماهنامه علمی - پژوهشی طب توانبخشی،10(6)، 1214-1227.

نریمانی، محمد؛ آریاپوران، سعید؛ ابوالقاسمی، عباس، احدی، بتول.(1389). مقایسه اثربخشی آموزش‌های ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر سلامت روان جانبازان شیمیایی. فصلنامه روانشناسی بالینی، 2(4)، 111-121.

نهنگ، علی اکبر؛ موسوی نجفی، فهیمه، محمدی، رویا (1399). تأثیر آموزش ذهن آگاهی بر خودنظم بخشی هیجانی و تاب آوری روان شناختی کودکان بدسرپرست. فصلنامه سلامت روان کودک، ۷ (۱)، ۱۰۶-۱۱۷.

نیرومندی، رامین، اکبری، مریم؛ احمدیان، حمزه، بخشی پور رودسری، عباس. (1397). نقش میانجی تاب‌آوری در رابطه بین ذهن‌آگاهی و بهزیستی ذهنی بیماران دیابتی شهرستان بناب در سال ۱۳۹۷: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 19(۸)، ۷۷۳-۷۹۰.