تجسم فضایی به توانایی شناختی برای درک ذهنی و دستکاری روابط فضایی بین اشیا، اشکال و پیکربندی ها بدون نیاز به تعامل فیزیکی اشاره دارد. این شامل ظرفیت چرخش ذهنی، تغییر شکل و دستکاری اطلاعات بصری- فضایی در ذهن فرد است. افراد با مهارت­های تجسم فضایی قوی می توانند ترتیبات فضایی، فواصل، جهت ها و جهت گیری های فضایی را به طور موثر تفسیر و درک کنند (محققیان یعقوبی، 1395).

توانایی‌های فضایی و توانایی‌های کلامی به طور کلی دو دسته متمایز از توانایی‌های ذهنی هستند که توسط فراهم آورنده‌های هوش مختلفی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. این تمایز اولین بار توسط کارول در سال ۱۹۹۳ انجام شد. توانایی‌های فضایی اغلب با توانایی‌های تجسمی و درکی از روابط فضایی بین اشیاء و موقعیت آنها در فضا مرتبط هستند، در حالی که توانایی‌های کلامی بیشتر با استفاده از زبان برای فکر کردن، ارتباط برقرار کردن و حل مسائل مرتبط است (کمبل[1]، 2011).

از آنجایی که حتی کارول نمی‌توانست نحوه تفکیک توانایی‌های فضایی در حوزه کلی توانایی فضایی را درک کند، این موضوع به مورد توجه قرار گرفت. اما، توانایی‌های فضایی و ریاضی به نظر می‌رسد از نظر ریاضی قابل تفکیک هستند. در عوامل مختلف مدیریت، آزمون‌های یکسان بر روی این دو مهارت ممکن است متفاوت باشند. به طور کلی، توانایی‌های فضایی شامل دستکاری بخش‌های مستقل یک شیء تصوری هستند، به این معنا که فرد می‌تواند اجزای مختلف یک شیء را در فضا تجسم و با آنها برای رسیدن به یک هدف خاص تعامل کند. این مهارت‌ها برای فعالیت‌هایی مانند ساخت و ساز، طراحی، مونتاژ، و حل مسائل فضایی اساسی هستند (کمبل، 2011).

[1] Campbell

2-2 تجسم فضایی.. 4

1-2-2 تعریف تجسم فضایی.. 4

2-2-2 چارچوب مفهومی تجسم فضایی.. 5

3-2-2 مؤلفه های تجسم فضایی.. 9

4-2-2 توسعه تجسم فضایی.. 12

5-2-2 عوامل موثر بر مهارت‌های تجسم فضایی.. 13

6-2-2 تجسم فضایی در فرایند آموزش پیش دبستانی.. 14

7-2-2 تجسم فضایی و بازی‌های کامپیوتری آموزشی.. 15

8-2-2. اثربخشی رویکردهای یادگیری مبتنی بر بازی.. 16

۲-4 مروری بر پیشینه تحقیق درداخل و خارج از کشور. 17

1-4-2. پیشینه در داخل کشور. 17

۲-4-2. پیشینه در خارج از ایران. 20

منابع. 24

جدیدیان، احمدعلی؛ شریفی حسن، پاشا؛ گنجی، حمزه (1394). فراتحلیل اثر بازی های رایانه ای بر زمان واکنش انتخابی، حافظه کاری و تجسم فضایی. فصلنامه روان شناسی تربیتی، 28(9), 57-78.

رسائی، سمیه؛ رضوی، سیدعباس؛ سعیدی، احمد (1394). تاثیر بازیهای رایانه ای دوبعدی و سه بعدی بر توانایی فضایی دانش آموزان دوره ابتدایی. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی, 12(22), 95–112

صیدی، صابر؛ انق، مهین؛ قاسمی، ابوذر؛ و حق پرست قدیم لیمودهی، فریده، (1394)، بررسی میزان تاثیر هوش دیداری- فضایی بر تمایل دانش آموزان دختر به درس ریاضی، دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران

عسگری، فاطمه؛ آتش افروز، عسکر و حاجی یخچالی، علیرضا (1402). اثربخشی بازی پازل (دستی و الکترونیکی) بر حافظة فعال دیداری، تجسم فضایی و چرخش ذهنی در دانشآموزان مقطع ابتدایی. مطالعه آموزشی و آموزشگاهی، دوره 12 شماره 2، تابستان 1402. قابل دسترسی در https://pma.cfu.ac.ir/article_3038_f81e531f95f049e93edf5ab7eeb5914c.pdf

محققیان یعقوبی، راضیه (1395). رابطه بین میزان استفاده از بازی های رایانه ای و توانایی فضایی دانش آموزان. فصلنامه مهندسی آموزشی: تکنولوژی و طرحی آموزشی, 3(4), 75–82.

میراسمعیلی، غزاله؛ عضدالملکی، سودابه (1399). تاثير آموزش هنرهاي تجسمي بر هوش ادراكي و هوش فضايي دانش آموزان دختر پايه پنجم. فصلنامه پژوهشهاي برنامه ريزي آموزشي و درسي، سال دهم، شماره اول، بهار و تابستان ١٣٩٩ قابل دسترسی در https://jcdepr.chalous.iau.ir/article_685979_1fe969da16043a4298dca7a1e8fb23be.pdf

یوسف زاده، محمدرضا و کاظم پور،  صدیقه (1399). سنجش میزان هوش فضایی دانش آموزان دختر دوره اول متوسطه شهر همدان. مجله مطالعات روان شناسی تربیتی، شماره 93 پاییز 33.

Babu, M., Ganesan, K. (2018). Virtual Reality Learning Environment and Visual-Spatial Intelligence, Proceedings of Global Trends in Education Conference.

Campbell, S. G. (2011). Users’ Spatial Abilities Affect Interface Usability Outcomes.

Didonato, L. M. (2012). Effects of Stereotype Threat on Adolescents ’ Math and Visual -Spatial Performance Dissertation submitted to the Eberly College of Arts and Sciences at West Virginia University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philoso.

Milani L., Grumi S., Di Blasio P. (2019). Positive Effects of Videogame Use on Visuospatial Competencies: The Impact of Visualization Style in Preadolescents and Adolescents. Frontiers in Psychology. Vol.10 

Mix, K. S., & Cheng, Y.-L. (2012). The relation between space and math: Developmental and educational implications. Advances in Child Development and Behavior, 42, 197-243.

Perry. P (2013). Influences on Visual Spatial Rotation: Science, Technology, Engineering, and Mathematics (STEM) Experiences, Age, and Gender.

Sütçü, N. D. (2021). Examining the two and three dimensional spatial visualization skills of secondary school students. Milli Eğitim Dergisi, 50(231), 427–448.