تکانه اصرار و میل شدید به انجام یک عمل در پاسخ به یک محرک درونی یا بیرونی است ، تکانشگری طیف گسترده ای است از رفتارهایی که روی آن ها کمتر فکر شده، به صورت رشد نایافته برای دست یابی به یک لذت یا پاداش بروز می کنند، با خطر بالایی همراه اند و پیامدهای ناخواسته مهمی را در پی دارند (اوندن[1]، 1999؛ به نقل از دژکام،1402).
تکانشگری و رفتار تکانشی دارای سه ویژگی اساسی است که آن را از اصطلاحات مشابهی مانند بیش واکنشی جدا می کند. این رفتارها، شتاب زده، برنامه ریزی نشده، بدون فکر و مستعد اشتباه هستند، در حالی که در بیش واکنشی به جای تاکید بر سرعت بروز عکس العمل، تاکید بر شدت و طول زمانی است که عکس العمل رخ میدهد. رفتارهای تکانشی هم چنین بر خلاف رفتارهای جبری است که فرد بر وجود رفتار آگاهی دارد و هدف از رفتار، نه کسب لذت، بلکه عموما دوری از اضطراب است. هم چنین متفاوت از رفتارهایی که ناشی از نارسایی در داوری و تصمیم گیری می باشند و فرد در حقیقت در مرحله قضاوت اختلال دارد (سوان و هلندر[2]، ۲۰۰2 ؛ به نقل از دو[3] و همکاران، 2024).
رفتارهای تکانشی باید دارای سه ویژگی زیر باشد: الف) برگزیدن یک گزینه از میان دو یا چند گزینه با پاداش احتمالی، ب) همراهی یکی از گزینه ها با احتمال پیامدهای ناگوار و ج) روشن نبودن احتمال پیامد ناگوار در زمان رخداد رفتار (عکاف زاده، 1403).
در میان محققان درباره تعریف واحدی از تکانشگری اتفاق نظر وجود ندارد. تکانشگری از دیدگاه رفتاری به معنای سود کوتاه مدت هرچند کم ارزش در برابر پیامدهای بلند مدت ولی با ارزش است رویکرد اجتماعی، تکانشگری را به صورت یک رفتار آموخته شده در نظر می گیرد که تحت تاثیر محیط است و فرد براساس تجربیات خود برای به دست آوردن پاداش، واکنش های ناگهانی و شتاب زده نشان می دهد ،سایر دیدگاه ها، تکانشگری را به سبک پردازش اطلاعات افراد مربوط می دانند (صبری، 1401).
باس و پلامین[4] (۱۹۷۵) فقدان کنترل بازدارنده را به عنوان هسته مرکزی تکانشگری مطرح کرده اند وعواملی مانند زمان اندک صرف شده برای تصمیم گیری، فقدان اصرار و پافشاری و نیاز به حس جویی را از جنبه های مهم موثر در تکانشگری دانسته اند (فتحی، 1402).
کلونینگر[5] (۱۹۸۷) شخصیت های تکانشی را افرادی معرفی کرده است که ۱) دارای میزان بالایی از نوجویی هستند به طوری که پیوسته برای دستیابی به هوس های زودگذر دست به عمل می زنند، ۲) کمتر از خطر پرهیز می کنند یعنی هنگام رویارویی با موقعیت هایی که نیازمند توجه است، کمتر دقت می کنند و ۳) پیش از انجام تلاش کافی در یک زمینه، از آن دست می کشند یعنی اصرار و پافشاری لازم را ندارند(دیکسیت، فالسوال، راتی و دیوی[6]، 2024).
دیکمن[7] (۱۹۹۰) دو نوع تکانشگری را از هم متمایز دانسته است: تکانشگری کارکردی و تکانشگری بدکارکردی. هر دو عمل با کمترین دوراندیشی صورت می گیرد با این تفاوت که در تکانشگری کارکردی،عمل انجام گرفته، مطلوب است و در شرایط بهینه انجام می گیرد در حالی که در تکانشگری غیر کار کردی عمل انجام گرفته، منبع رنج یا آسیب به خود یا دیگران است(اصغری، 1400).
[1] . Evenden, J.A
[2] Swann, A, C, &Hollander, E
[3] . Do
[4] . BSS, A. H., & Plomin, R
[5] . Cloninger,R
[6] . Dixit, Phalswal, Rathee, Devi,
[7] . Dickman, S.J
