در یک طبقه ­بندی کلی این نظریه­ها به سه دسته تقسیم بندی می­شوند : الف). نظریات فردی مانند مدل اعتقاد بهداشتی، مهارت رفتاری مربوط به انگیزه و اطلاعات، رفتار برنامه ریزی شده (نظریه کنش منطقی)، فرانظری (مراحل و فرایند تغییر) و مدل احتمال پیچیدگی؛ ب). نظریات بین­فردی مانند شناخت اجتماعی (یادگیری اجتماعی)، شبکه و حمایت اجتماعی، انتشار نوآوری و مدل یاری­دهنده ذاتی؛ ج). نظریات اجتماعی مانند سازماندهی اجتماع، تغییر سازمان یافته، تحرک اجتماعی و نظریه ارتباط (گلانز و دیگران[1]، 2002 ؛ به نقل از نوری آکنده، 1397). در این قسمت به چند مورد از مهم­ترین نظریه­های مربوط به رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت پرداخته می­شود.

مدل باور بهداشتی یکی از اولین تئوری­هایی است که منحصراً برای رفتارهای مربوط به سلامت به وجود آمد (محمدیان، 1399). این مدل هم مانند تئوری­هایی که بر موانع و راهکارهای تغییر رفتار تاکید می­کنند، تحت­تاثیر تئوری کرت­لوین قرار گرفت (ریمر[3]، 2002 ؛ به نقل از محمدیان، 1399). در این نظریه رفتار بستگی به دو متغیر دارد : 1. ارزشی که به وسیله­ی شخص بر پیامد نهاده می­شود (ارزش حاصله).2برآورد شخص از این احتمال که یک عمل مشخص منتج به آن پیامد خواهد شد (انتظار). مدل باور بهداشتی یک تئوری تنظیم هدف مبتنی بر سطح تمایل فرد است که در قالب آن، شخص هدف از عملکرد آتی خود را بر اساس عملکرد قبلی تنظیم می­نماید. چنین تئوری­هایی، تئوری­های انتظار ارزش نامیده می­شوند. آغاز آن مربوط به کاوش در دلایل عدم­پذیرش مردم نسبت به غربالگری رایگان بیماری سل بود ،  این مدل دارای شش ساختار می­باشد و بر مبنای آن­ها به پیش­بینی رفتار می­پردازد. ساختار حساسیت درک­شده، به باور ذهنی فرد اشاره دارد که راجع به احتمال ابتلا به یک بیماری یا دچار شدن به حالت زیانباری در نتیجه­ی اقدام به رفتار خاصی است. دومین ساختار، شدت درک شده می­باشد که مربوط به باور ذهنی شخص در مورد وسعت آسیبی است که می­تواند در نتیجه ابتلا به یک بیماری یا وضعیت زیانبار حاصل از یک رفتار خاص پدید آید. غالباً ساختارهای حساسیت درک­شده و شدت درک­شده با هم گروه بندی می­شوند و از آنان به عنوان تهدید درک شده یاد می­شود. سومین ساختار مدل باور بهداشتی، منافع درک­شده نام دارد که در رابطه با اعتماد به مزایای روش­های پیشنهادی جهت کاهش خطر یا وخامت بیماری یا وضعیت زیانبار حاصل از یک رفتار خاص می­باشد. موانع درک­شده ساختار چهارم این مدل می­باشد، که اشاره به باورهایی در مورد هزینه­های واقعی و متصور پیگیری رفتار جدید دارد. ساختار پنجم، راهنماهایی برای عمل نام دارد که شامل نیروهای تسریع کننده­ای است که موجب احساس نیاز شخص به انجام عمل می گردد. آخرین ساختار، خودکفایتی نامیده می­شود که در دهه 1980 به این مدل اضافه شده است و شامل اطمینان شخص به توانایی اش برای پیگیری رفتار می­باشد. خودکفایتی مربوط به رفتار خاص و در زمان حال می­باشد و به گذشته یا آینده ارتباطی ندارد. مدل اعتقاد بهداشتی بطور گسترده­ای در پژوهش رفتاری، پیشگیری اولیه و پیشگیری ثانویه مورد استفاده قرار گرفته است (محمدیان، 1399).

[1] .Glans & other

[2] . Health belief model

[3] . Rimer

نظریه های مرتبط با رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت.. 4

مدل باور بهداشتی . 4

نظریهی کنش منطقی و رفتار برنامه ریزی شده 5

مدل تغییر رفتار . 7

مدل قصد رفتاری.. 8

مدل ارتقاء دهنده سلامت 9

نظریهی شناخت اجتماعی.. 10

نظریهی شبکه و حمایت اجتماعی . 12

مدل ارتقاءسلامت توسط نولا پندر. 13

پیشینه پژوهش... 18

پژوهش های داخلی.. 18

پژوهش های خارجی.. 21

منابع   23

احمدی زاده فینی، الهام؛ مدنی، عبداحسین؛ علیزاده ، علی؛ قنبرنژاد، امین، آقاملایی  تیمور(۱۳۹۴). تأثیر آموزش از طریق همسانان بر رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت دانش‌‌آموزان مدارس راهنمایی. آموزش بهداشت و ارتقای سلامت; ۳ (۲) :۱۰۵-۱۱۵. URL: http://journal.ihepsa.ir/article-۱-۲۱۵-fa.html

افشار،علیرضا(۱۳۹۸).بررسی تأثیر آموزش سبک زندگی مبتنی بر الگوی پندر بر رفتارهای ارتقا دهنده سلامت در پرستاران.پایان‌ نامه کارشناسی ارشد پرستاری سلامت جامعه،دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

اکبری بلوطبنگان، افضل؛طالع پسند سیاوش؛ رضایی، علی محمد، رحیمیان بوگر، اسحق(۱۳۹۸). تاثیر برنامه آموزش کنترل قُلدری بر رفتارهای ارتقاء‌دهنده سلامت نوجوانان قُلدر. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی; ۱۷ (۲) :۱۸۳-۱۹۶. URL: http://sjsph.tums.ac.ir/article-۱-۵۷۶۶-fa.html

انجذاب،بهناز(۱۴۰۲).بررسی وضعیت رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در زنان میانسال و تبیین علل و عوامل موثر بر آن جهت اراءه راهبردهایی بر ای برنامه ریزی مدیریت سلامت آنان بر مبنای رویکرد متوالی.رساله دکتری تخصصی بهداشت باروری، دانشگاه علوم پزشکی تهران.

پاک پور،  وحید؛ صادقی، رقیه؛ سلیمی، صدیقه؛ سربخش، پروین، ملک میرزایی،  الهه(1400). نقش پیشگویی‌کنندگی تاب‌آوری و خود ارزشمندی در رفتارهای ارتقادهنده سلامت سالمندان. مجله پرستاری و مامایی; ۱۹ (۶) :۴۷۰-۴۸۲. URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-۱-۴۴۴۴-fa.html

تیموری، ‌نسیم؛ ‌تیموری، سعید ، بیاضی، محمدحسین. (1401). تاثیر درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر ادراک بیماری و رفتارهای ارتقاء سلامت زنان و مردان مبتلا به بیماری قلبی. خانواده درمانی کاربردی, 3(3), 35-50. doi: 10.22034/aftj.2022.328331.1385

حق رنجبر، فرخ؛ كاكاوند، علیرضا، برجعلي، احمد، برماس، حامد (1390). تاب آوري و كيفيت مادران داراي فرزندان كم توان ذهني. فصلنامه سلامت و روان شناسي، 1(1)، 177-187.

زرگری، محدثه و طالبیان شریف، جعفر(1402). اثربخشی آموزش خودشفقت ورزی بر تاب آوری و سلامت روان در کودکان پسر طلاق،سیزدهمین کنفرانس بین المللی بهداشت، درمان و ارتقای سلامت،https://civilica.com/doc/1716695

سامانی، سیامک؛ جوکار، بهرام، صحراگرد، نرگس (1387) .تاب­آوري، سلامت روانی و رضایتمندي از زندگی. مجله روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، 13(3)، 290-295.

فریور، مهران؛ عزیزی آرام، سمانه، ، بشرپور، سجاد. (1399). نقش رفتارهای ارتقادهنده سلامتی و باورهای بهداشتی در پیش بینی اضطراب بیماری کرونا (کووید-19) در پرستاران. مدیریت پرستاری، 9(4 )، 1-10. SID. https://sid.ir/paper/385575/fa

فهیمی حصاری، فاطمه؛ زنده طلب، حمیدرضا؛ زارع ،مسعود، بهنام وشانی، حمیدرضا(۱۳۹۹). بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی بر رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در زنان میانسال. پژوهش های سلامت محور; ۶ (۱) :۸۳-۹۸. URL: http://hbrj.kmu.ac.ir/article-۱-۳۹۱-fa.html

محمدی زیدی،  عیسی؛ پاکپور حاجی آقا ، امیر، محمدی زیدی، بنفشه(1389).  روایی و پایایی نسخه فارسی پرسشنامه سبک زندگی ارتقاء‌دهنده سلامت. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران; ۲۰ (۱) :۱۰۲-۱۱۳.  URL: http://jmums.mazums.ac.ir/article-۱-۹۵۵-fa.html

محمدیان،زری(۱۳۹۹).بررسی ارتباط بین رفتارهای ارتقا دهنده سلامت پرستاران با کیفیت مراقبتهای پرستاری در بیمارستان منتخب دانشگاه علوم پزشکی تهران، سال 1399.پایان‌ نامه کارشناسی ارشد پرستاری سلامت جامعه،دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

مرادی، مریم(1402). مقایسه اثربخشی آموزش‌ ذهن‌آگاهی و شفقت‌به‌خود بر سلامت عمومی معلمان ابتدایی. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره مدرسه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تیران.

مطلق، زهرا؛ مظلومی محمودآباد، سیدسعید،   ممیزی، مهدیه. (1390). رفتارهای ارتقا دهنده سلامت دانشجویان. مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان (طبیب شرق)، 13(4)، 34-29. zahedan journal of research in medical sciences،. SID. https://sid.ir/paper/84195/fa

مطهری طبری، نرگس السادات؛ فرامرزی، محبوبه؛ احمد شیروانی، مرجان؛ بختیاری، افسانه؛ امیدوار، شبنم؛باکویی، فاطمه ، نصیری امیری، فاطمه (۱۳۹۸).تاثیر مشاوره با مدل اطلاعات- انگیزش رفتاری بر سبک زندگی ارتقا دهنده سلامت و بهزیستی روانی زنان باردار چاق و دارای اضافه وزن: کارآزمایی بالینی تصادفی . مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران; ۲۹ (۱۷۷) :۹۹-۱۱۰. URL: http://jmums.mazums.ac.ir/article-۱-۱۳۴۰۳-fa.html

نجاتی، ثریا؛ هروی کریموی، مجیده؛ رژه، ناهید، شریف نیا ،حمید(۱۳۹۸). بررسی تأثیر آموزش توانمند سازی خود مدیریتی بر ارتقا رفتارهای سلامت روان در زنان سالمند. نشریه پژوهش پرستاری ایران; ۱۴ (۴) :۵۷-۶۵. URL: http://ijnr.ir/article-۱-۲۲۴۴-fa.html

نوری آکندی،فاطمه(۱۳۹۷).بررسی تأثیر اجرای برنامه توانمندسازی بر رفتارهای ارتقا دهنده ی سلامت در زنان کارگر. پایان‌ نامه کارشناسی ارشد پرستاری سلامت جامعه،دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

Ayed, N., Toner, S., & Priebe, S. (2019). Conceptualizing resilience in adult mental health literature: A systematic review and narrative synthesis. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 92(3), 299-341.

  Bedir, M., & Eliüşük-Bülbül, A. (2024). The effect of the self-compassion program on self-compassion and professional quality of life among healthcare professionals. Current Psychology, 43(17), 15376-15384.

Choi, M. J., Kim, S., & Jeong, S. H. (2024). Factors associated with Health-promoting Behaviors Among Nurses in South Korea: Systematic Review and Meta-analysis Based on Pender's Health Promotion Model. Asian Nursing Research.

Chow, L. S., Gerszten, R. E., Taylor, J. M., Pedersen, B. K., Van Praag, H., Trappe, S., ... & Snyder, M. P. (2022). Exerkines in health, resilience and disease. Nature Reviews Endocrinology, 18(5), 273-289.

Eldridge, T. R. (2024). Illness Perceptions and Health-Promoting Behaviors: The Buffering Role of Resilience in Adults with Congenital Heart Disease.

González-García, C., Bravo, A., Arruabarrena, I., Martín, E., Santos, I., & Del Valle, J. F. (2017). Emotional and behavioral problems of children in residential care: Screening detection and referrals to mental health services. Children and Youth Services Review, 73, 100-106.‏

Hosseini,  Z., Aghamolaei, T., Ghanbarnejad,  A. (2017). Prediction of health promoting behaviors  through the health locus of control in a sample  of adolescents in Iran. Health Scope.;6(2).

Liu S, Yang L, Zhang C, Xiang Y, Liu Z, Hu S, et  al.(2020).  Online mental health services in China during  the COVID-19 outbreak. Lancet Psychiatry; 7 (4): e17-e18.

Özlem Öztürk ,F. ,  Doğan, E., Gedikaslan, E., Yeliz Yılmaz,H.(2023).The effect of structured health promotion education given to adolescents on health literacyandhealth promotingbehavior,JournalofPediatricNursing,https://doi.org/10.1016/j.pedn.2023.10.036Get rights and content.

Sirois, F. M. (2020). The association between self-compassion and self-rated health in 26 samples. BMC Public Health, 20(1), 1-12.

Vella, S. L. C., & Pai, N. B. (2019). A theoretical review of psychological resilience: Defining resilience and resilience research over the decades. Archives of Medicine and Health Sciences, 7(2), 233-239.

Walker,  S., Hill-Polerecky, D.(1996).  Psychometric  evaluation of the health-promoting lifestyle  profile II. Unpublished manuscript, University of  Nebraska Medical Center:120-26.

Wang, L., Guo, Y., Yin, X., Wang, Y., & Tong, R. (2024). Exploring the determinants of health‐promoting behaviors among miners: A text mining and meta‐analysis. Applied Psychology: Health and Well‐Being, 16(1), 3-24.